Ransomware in de productie in 2025: Crisis in gegevensbeveiliging en naleving

De maakindustrie heeft een twijfelachtige eer behaald: al vier jaar op rij is het de sector die het meest wordt getroffen door ransomware-aanvallen. Het 2025 Sophos State of Ransomware in Manufacturing and Production Report laat zien dat de helft van alle producenten slachtoffer werd van ransomware en gemiddeld $1 miljoen aan losgeld betaalde.

Belangrijkste inzichten

1. De helft van de producenten betaalde losgeld—met miljoenen aan data op het spel. In 2025 betaalde 51% van de producenten ransomware-eisen, met gemiddelde betalingen van $1 miljoen en herstelkosten die daar nog eens $1,3 miljoen bovenop kwamen. Naast de financiële klap kreeg 39% van de slachtoffers te maken met datadiefstal naast versleuteling, waardoor operationele crises uitgroeiden tot volledige datalekken met gevolgen voor de regelgeving.
2. Data-exfiltratie maakt van ransomware een compliance-noodsituatie. De maakindustrie kent het op één na hoogste percentage datadiefstal van alle sectoren, waarbij aanvallers gevoelige informatie stelen zoals intellectueel eigendom, klantgegevens en authenticatiegegevens voordat systemen worden versleuteld. Elke exfiltratie kan meldingen onder de GDPR, vereisten uit nationale privacywetgeving en contractuele verplichtingen activeren die lang na het hervatten van de operatie blijven gelden.
3. Kennisgebrek en blinde vlekken stellen gevoelige data bloot. Een gebrek aan cyberbeveiligingsexpertise droeg bij aan 42,5% van de succesvolle aanvallen, terwijl onbekende beveiligingsgaten 41,6% van de datalekken mogelijk maakten—organisaties wisten dus niet dat hun databeveiliging zwakke plekken had totdat aanvallers deze uitbuitten. Deze organisatorische tekortkomingen creëren precies de omstandigheden waar toezichthouders op letten bij onderzoek naar dataverlies.
4. Onvoldoende zicht op de toeleveringsketen vergroot datarisico’s. 67% van de producenten noemt gebrekkige end-to-end zichtbaarheid als grootste risico bij derden, ruim boven het gemiddelde van andere sectoren. Wanneer partners te maken krijgen met datalekken waarbij gedeelde data betrokken is, geeft 44% van de producenten aan geen real-time melding te ontvangen—waardoor ze hun eigen compliance-verplichtingen niet kunnen nakomen of betrokkenen niet kunnen beschermen.
5. Producenten slaan terug—en winnen vaker. Het percentage aanvallen waarbij data werd versleuteld daalde in 2025 naar 40%, het laagste in vijf jaar, terwijl het aantal aanvallen dat vóór versleuteling werd gestopt verdubbelde naar 50%. Snellere detectie, sterkere respons en verbeterde back-uppraktijken leveren meetbare resultaten op die zowel operationele verstoring als data-exposure beperken.

Maar de financiële schade is slechts een deel van het verhaal. Elke geslaagde ransomware-aanval kan leiden tot een datalek, een compliance-overtreding en een regelrechte nachtmerrie op het gebied van regelgeving. Met 39% van de slachtoffers in de maakindustrie die zowel datadiefstal als versleuteling ervaren, staat de sector voor een dubbele crisis van operationele verstoring en blootstelling van gevoelige data—onder het toeziend oog van toezichthouders, klanten en partners.

Het begrijpen van de privacy- en compliance-aspecten van ransomware—en wat werkt om deze aan te pakken—is essentieel voor elke productielocatie, leverancier en operationeel leider die zowel hun bedrijfsvoering als hun dataverplichtingen wil beschermen.

De data die producenten moeten beschermen

Producenten verwerken veel meer gevoelige data dan vaak wordt gedacht. Uit brancheonderzoek naar databeveiliging blijkt dat 61% van de producenten authenticatiegegevens verzamelt via hun systemen en formulieren. 58% verwerkt financiële gegevens. 36% verwerkt betaalkaartgegevens die onder de PCI DSS-vereisten vallen. 29% verzamelt overheidsidentificatienummers.

Buiten deze categorieën verwerken producenten regelmatig personeelsdata, klantaccountinformatie en data van leveranciers en partners. Misschien wel het meest kritisch: productieomgevingen bevatten waardevol intellectueel eigendom zoals ontwerpen, specificaties, handelsgeheimen en productdetails waar concurrenten en staten actief naar op zoek zijn.

Deze data brengt aanzienlijke wettelijke verplichtingen met zich mee. Producenten opereren onder een complex geheel van vereisten, waaronder de GDPR voor Europese betrokkenen, PCI DSS voor betalingsverwerking en sectorspecifieke regelgeving in de auto-, elektronica-, luchtvaart- en industriële sector. Exportcontroles en initiatieven voor risicobeheer in de toeleveringsketen voegen extra lagen van verplichtingen toe.

Wanneer ransomware-aanvallers een productieomgeving binnendringen, verstoren ze niet alleen de productie. Ze krijgen mogelijk toegang tot, exfiltreren en stellen data bloot die meldingsplichten, onderzoeken en forse boetes tot gevolg kunnen hebben.

Waarom aanvallers zich richten op productiedata

Productieprocessen zijn een bijzonder aantrekkelijk doelwit voor cybercriminelen die zowel losgeld als waardevolle data zoeken. Productielijnen die direct stoppen met omzet genereren zodra ze stilvallen, verhogen de druk om te betalen. Maar de data die deze organisaties bezitten, biedt extra onderhandelingsruimte.

Intellectueel eigendom

kan operaties financieren of aan concurrenten worden verkocht. Klant- en leveranciersdata maken vervolg-aanvallen via de toeleveringsketen mogelijk. Diefstal van inloggegevens geeft toegang tot verbonden systemen en partnernetwerken. Financiële data maakt fraude mogelijk. Persoonsgegevens van medewerkers en klanten activeren meldingsplichten bij datalekken, wat de druk op slachtoffers vergroot.

De rekensom is eenvoudig: producenten voelen operationele verstoringen direct in hun omzet, en blootstelling van data zorgt voor langdurige juridische, wettelijke en reputatierisico’s. Aanvallers weten dat het dreigen met zowel operationele stilstand als dataverlies hun onderhandelingspositie maximaliseert.

Sophos ondervroeg 332 IT- en cybersecurityleiders van producenten uit 17 landen waarvan de bedrijven het afgelopen jaar slachtoffer werden van ransomware. De resultaten tonen zorgwekkende beveiligingsgaten naast duidelijke vooruitgang in threat response.

De realiteit van datalekken in de maakindustrie

Het onderzoek van Sophos laat zien dat 39% van de producenten die data versleuteld zagen, ook te maken kreeg met data-exfiltratie—het op één na hoogste percentage van alle onderzochte sectoren. Dit betekent dat aanvallers niet alleen data vergrendelden, maar ook kopieën stalen die ze konden lekken, verkopen of gebruiken voor extra afpersing.

Gerelateerd brancheonderzoek schetst een nog breder beeld van de uitdagingen op het gebied van databeveiliging. 85% van de producenten meldt ten minste één beveiligingsincident met formulieren in de afgelopen twee jaar. 42% rapporteert een bevestigd datalek via formulierinzendingen—systemen die gevoelige klant-, medewerker- en leveranciersinformatie verzamelen die producenten verplicht zijn te beschermen.

Het percentage producenten dat werd afgeperst zonder versleuteling (pure afpersingsaanvallen) steeg naar 10% van de aanvallen, tegen slechts 3% in 2024. Deze aanvallen zijn volledig gericht op datadiefstal in plaats van operationele verstoring. Aanvallers stelen gevoelige informatie en dreigen met openbaarmaking tenzij er wordt betaald—waardoor falen in databeveiliging direct tot financiële eisen leidt.

Voor compliance officers en verantwoordelijken voor gegevensbescherming betekenen deze cijfers blootstelling aan regelgeving. Elke vorm van data-exfiltratie kan meldingsplichten onder de GDPR, nationale privacywetgeving, contractuele meldingsverplichtingen aan klanten en partners, en toezicht op beveiligingsmaatregelen activeren.

Druk op compliance en datasoevereiniteit

Producenten staan onder toenemende wettelijke en contractuele druk rondom dataverwerking. Uit brancheonderzoek blijkt dat 80% van de ondervraagde producenten datasoevereiniteit als kritiek of zeer belangrijk beoordeelt—dit weerspiegelt zowel wettelijke vereisten als klantwensen over waar data zich bevindt en hoe deze grensoverschrijdend wordt verwerkt.

ISO 27001 wordt breed toegepast in de maakindustrie en biedt een raamwerk voor informatiebeveiliging. SOC2 Type II wordt minder consequent toegepast, wat leidt tot inconsistentie in hoe organisaties beveiligingsmaatregelen aantonen aan klanten en partners. PCI DSS-naleving blijft verplicht voor organisaties die betaalkaarten verwerken en voegt een extra compliance-dimensie toe aan beveiligingsprogramma’s.

Zero-trust beveiliging wordt in de maakindustrie minder toegepast dan in andere sectoren, ondanks de effectiviteit ervan bij het beperken van laterale beweging tijdens datalekken. De kloof tussen beste practices en daadwerkelijke implementatie zorgt voor zowel beveiligingsrisico’s als compliance-kwetsbaarheden.

Opvallend is dat producenten steeds meer te maken krijgen met exportcontroles en initiatieven voor risicobeheer in de toeleveringsketen. Defensie-aannemers, luchtvaartleveranciers en organisaties die omgaan met gecontroleerde technische data hebben extra verplichtingen rondom databeveiliging die door ransomware-aanvallen kunnen worden geschonden.

Hoe data wordt blootgesteld

Uitgebuite kwetsbaarheden werden in 2025 de belangrijkste technische oorzaak van ransomware-aanvallen in de maakindustrie, verantwoordelijk voor 32% van de incidenten. Dit is een verschuiving ten opzichte van voorgaande jaren, waarin kwaadaardige e-mails en gecompromitteerde inloggegevens domineerden.

Voor databeveiliging is het uitbuiten van kwetsbaarheden extra relevant. Productieomgevingen bevatten vaak industriële controlesystemen, operationele technologie en verouderde apparatuur met oude software. Deze systemen zijn vaak verbonden met netwerken waar gevoelige bedrijfsdata zich bevindt. Een kwetsbaarheid in een operationeel systeem kan toegang bieden tot databases met klantinformatie, intellectueel eigendom en financiële gegevens.

Kwaadaardige e-mails zijn nog steeds goed voor 23% van de aanvallen, een daling ten opzichte van 29% in 2024. E-mailaanvallen richten zich vaak op medewerkers met toegang tot gevoelige data of inloggegevens die dataopslag ontgrendelen. Gecompromitteerde inloggegevens veroorzaakten 20% van de incidenten—elk geval betekent ongeautoriseerde toegang tot systemen en data die door deze gegevens werden beschermd.

De organisatorische zwaktes achter datalekken

Technische aanvalsvectoren verklaren slechts deels waarom producenten te maken krijgen met datalekken. Het Sophos-onderzoek keek voor het eerst naar organisatorische factoren en onthulde dat slachtoffers doorgaans meerdere onderling verbonden uitdagingen hebben die zowel operationele beveiliging als databescherming beïnvloeden.

Een gebrek aan expertise voert de lijst aan, genoemd door 42,5% van de slachtoffers. Producenten hebben moeite om cyberbeveiligingstalent met kennis van databeveiliging aan te trekken en te behouden. De gespecialiseerde kennis die nodig is om zowel industriële omgevingen als gevoelige data te beveiligen, maakt werving extra lastig.

Onbekende beveiligingsgaten droegen bij aan 41,6% van de aanvallen. Organisaties wisten niet dat hun databeveiliging zwakke plekken had totdat aanvallers deze vonden. Deze blinde vlek wijst op onvoldoende datastroommapping, gebrekkige risicobeoordelingen en tekortkomingen in continue monitoring van data-toegang en -beweging.

Een gebrek aan bescherming speelde een rol in 41% van de incidenten. Deze organisaties erkenden dat ze niet over de benodigde cyberbeveiligingsproducten en -diensten beschikten—zoals DLP, encryptie, toegangscontroles en monitoringtools die zowel datalekken zouden voorkomen als compliance met databeveiligingsvereisten zouden aantonen.

Datarisico’s in de toeleveringsketen

De onderling verbonden toeleveringsketens in de maakindustrie zorgen voor aanzienlijke blootstelling aan datarisico’s. Uit brancheonderzoek blijkt dat 67% van de producenten gebrekkige end-to-end zichtbaarheid als topprioriteit noemt bij risicobeheer van derden—aanzienlijk hoger dan het gemiddelde van 46% in alle sectoren.

Dit gebrek aan zichtbaarheid heeft directe gevolgen voor databescherming. Wanneer producenten data delen met leveranciers, partners en logistieke dienstverleners, verliezen ze vaak het zicht op hoe die data wordt verwerkt, opgeslagen en beschermd. Volgens de GDPR en veel andere kaders blijft de oorspronkelijke datacontroller verantwoordelijk voor databeveiliging, zelfs als data bij verwerkers en subverwerkers terechtkomt.

44% van de producenten maakt zich zorgen over het ontbreken van real-time meldingen van datalekken door partners—een van de hoogste cijfers van alle sectoren. Wanneer een leverancier een datalek heeft met gedeelde data, horen producenten dit vaak te laat om hun eigen meldingsverplichtingen na te komen of betrokkenen te beschermen.

33% maakt zich zorgen over AI-risico’s bij partners en machine learning-tools die uitgewisselde data blootstellen. Nu automatisering en intelligente tools zich verspreiden door de toeleveringsketen, worden dataverwerkingspraktijken bij partners directe compliance-zorgen. Data die voor legitieme supply chain-doeleinden wordt gedeeld, kan worden opgenomen in AI-systemen met onduidelijke bewaartermijnen en beveiligingsmaatregelen.

26% noemt compliance-gaten bij partners als prioriteit. Wanneer partners niet aan wettelijke vereisten voldoen, lopen producenten die data met hen delen zelf ook compliance-risico.

Herstel en zorgen over dataintegriteit

Slechts 91% van de producenten die data versleuteld zagen, wist deze succesvol te herstellen—het laagste percentage van alle sectoren in het onderzoek. Voor databescherming heeft deze statistiek zorgwekkende implicaties, los van de operationele impact.

Niet-herstelde data kan records bevatten die organisaties wettelijk verplicht zijn te bewaren. Klantinformatie, financiële gegevens, personeelsdata en transactiegeschiedenis kunnen onder bewaarplichten uit diverse regelgeving vallen. Permanent dataverlies kan op zichzelf al een compliance-overtreding zijn.

Zelfs als data wordt hersteld, rijzen er vragen over de integriteit. Is data gewijzigd vóór versleuteling? Zijn back-ups gecompromitteerd? Kan herstelde data worden vertrouwd voor rapportage en compliance? Deze vragen bemoeilijken de situatie na een incident.

Het gebruik van back-ups bleef stabiel op 58% van de incidenten waarbij organisaties back-ups gebruikten om versleutelde data te herstellen. Back-uppraktijken moeten echter voldoen aan databeveiligingsvereisten—zoals encryptie van back-upmedia, toegangscontroles en bewaarbeleid dat aansluit bij wettelijke verplichtingen.

De compliance-dimensie van losgeldbetalingen

De beslissing om losgeld te betalen is complex en omvat steeds vaker compliance-overwegingen. 51% van de producenten betaalde losgeld in 2025, een daling ten opzichte van 62% het jaar ervoor.

Gemiddelde losgeldeisen daalden het afgelopen jaar met 20%, van $1,5 miljoen naar $1,2 miljoen. De daadwerkelijke gemiddelde betalingen daalden van $1,2 miljoen naar $1 miljoen. Maar deze betalingen brengen hun eigen compliance-risico’s met zich mee.

Afhankelijk van de aanvaller kunnen losgeldbetalingen sanctieregels schenden. Het Amerikaanse Office of Foreign Assets Control (OFAC) heeft richtlijnen uitgevaardigd waarin wordt gewaarschuwd dat betalingen aan gesanctioneerde entiteiten of rechtsgebieden kunnen leiden tot civiele boetes. Organisaties moeten zorgvuldigheid betrachten vóór betaling—moeilijk als het om anonieme criminelen gaat.

Bovendien heffen losgeldbetalingen meldingsverplichtingen bij datalekken niet op. Data die vóór versleuteling is geëxfiltreerd, blijft blootgesteld, ongeacht of decryptiesleutels zijn verkregen. Betaling kan operationele toegang tot data herstellen, maar maakt datadiefstal of de compliance-verplichtingen die dat met zich meebrengt niet ongedaan.

Herstelkosten bovenop het losgeld

De gemiddelde kosten om te herstellen van ransomware-aanvallen bedroegen $1,3 miljoen voor producenten, exclusief losgeldbetalingen. Dit bedrag omvat downtime, personeelsuren, vervanging van apparaten, netwerkherstel en gemiste zakelijke kansen.

Wat mogelijk niet volledig wordt meegenomen zijn de compliance-gerelateerde kosten die volgen op grote incidenten: juridisch advies voor incidentrespons, forensisch onderzoek naar de omvang van dataverlies, meldingskosten voor betrokkenen, kosten voor kredietbewaking, interactie met toezichthouders en mogelijke boetes, en verhoogde auditdruk.

De snelheid van herstel is aanzienlijk verbeterd—58% van de producenten herstelde binnen een week in 2025, tegen 44% in 2024. Sneller herstel beperkt de operationele impact, maar versnelt de compliance-tijdslijnen niet. Meldingen van datalekken, rapportages aan toezichthouders en klantcommunicatie volgen hun eigen schema, ongeacht het operationele herstel.

Falen in risicobeheer door derden

De uitdagingen op het gebied van databeveiliging in de maakindustrie gaan verder dan directe aanvallen. Het brede en verspreide aanvalsoppervlak van de sector omvat leveranciers, operaties en legacy-systemen, waardoor kwetsbaarheden ontstaan op elk verbindingspunt.

Brancheonderzoek laat zien dat producenten sterk blootstaan aan aanvallen op formulierinfrastructuur—waaronder leveranciersportalen, garantiegeregistratiesystemen, RMA-formulieren en embedded formulieren op legacy-portalen. Elk van deze systemen verzamelt data die onder beschermingsvereisten valt.

Verouderde infrastructuur en gedecentraliseerd eigenaarschap van datasystemen zijn kernrisico’s. Producenten missen vaak centraal inzicht in welke data waar wordt verzameld, hoe deze door de organisatie en naar partners stroomt, en welke bescherming op elk punt geldt.

Deze fragmentatie maakt zowel beveiliging als compliance lastig. Je kunt geen data beschermen waarvan je niet weet dat je die hebt, en je kunt geen compliance aantonen voor datastromen die je niet hebt vastgelegd.

Data-gedreven verdediging opbouwen

Het Sophos-onderzoek wijst op vier focusgebieden die beveiligingsinvesteringen afstemmen op databeveiligingsvereisten.

Preventie blijft de meest succesvolle verdediging. Organisaties die aanvallen weten te voorkomen, vermijden zowel operationele verstoring als blootstelling van data. Dit vereist aandacht voor kwetsbaarhedenbeheer, e-mailbeveiliging, bescherming van inloggegevens en het dichten van de beveiligingsgaten die het onderzoek aan het licht brengt. Vanuit databeveiligingsperspectief is het voorkomen van ongeautoriseerde toegang altijd beter dan achteraf reageren op datalekken.

Bescherming door sterke basisbeveiliging moet data-gedreven maatregelen omvatten. Encryptie van gevoelige data in rust en onderweg beperkt blootstelling, zelfs als de perimeterbeveiliging faalt. Toegangscontroles op basis van least-privilege-principes beperken de data die aanvallers kunnen bereiken met gecompromitteerde inloggegevens. Preventie van gegevensverlies-tools kunnen exfiltratiepogingen detecteren en blokkeren.

Detectie- en responsmogelijkheden bepalen hoe snel organisaties aanvallen kunnen onderbreken en blootstelling van data kunnen beperken. 24/7 threat monitoring moet ook monitoring van data-toegang omvatten—het detecteren van ongebruikelijke queries, bulkdownloads of toegang vanaf onverwachte locaties die kunnen wijzen op datadiefstal in uitvoering.

Planning en voorbereiding moeten zowel datalekrespons als operationeel herstel omvatten. Incident response-plannen moeten stappen bevatten voor het bepalen van de omvang van dataverlies, het activeren van meldingsprocedures, het veiligstellen van forensisch bewijs en het inschakelen van juridisch advies. Organisaties moeten hun meldingsverplichtingen kennen vóór een incident—niet pas tijdens een crisis.

Vragen voor compliance- en beveiligingsleiders

Weten we welke gevoelige data we hebben en waar deze zich bevindt? De zichtbaarheidsgaten die het onderzoek aan het licht brengt, maken zowel beveiliging als compliance onmogelijk. Data-classificatie en -inventarisatie moeten basisactiviteiten zijn.

Kunnen we data-exfiltratie detecteren, niet alleen versleuteling? Veel beveiligingstools richten zich op het detecteren van ransomware-uitvoering. Het detecteren van datadiefstal in uitvoering—voordat aanvallers hebben wat ze willen—vereist monitoring van databewegingen en afwijkingen in toegangspatronen.

Wat zijn onze meldingsverplichtingen? Verschillende datatypes, diverse rechtsbevoegdheden en uiteenlopende contractuele relaties zorgen voor uiteenlopende meldingsvereisten. Organisaties moeten duidelijke draaiboeken hebben voor veelvoorkomende scenario’s vóórdat incidenten zich voordoen.

Hoe beheren we databeveiliging in onze toeleveringsketen? Risicobeheer door derden vereist contractuele afspraken, beveiligingsbeoordelingen en voortdurende monitoring van partnerpraktijken. Het hoge zorgniveau rondom zichtbaarheid in de supply chain suggereert dat huidige aanpakken onvoldoende zijn.

Zijn onze back-up- en herstelprocessen compliant? Back-ups moeten versleuteld, toegangsgereguleerd en bewaard worden volgens de geldende vereisten. Hersteltesten moeten zowel operationele werking als dataintegriteit valideren.

Toezicht door toezichthouders zal toenemen

De positie van de maakindustrie als belangrijkste ransomware-doelwit trekt de aandacht van toezichthouders. Wanneer een sector aanhoudend en op grote schaal faalt in beveiliging, reageren toezichthouders uiteindelijk met strengere handhaving en aanvullende vereisten.

De cybersecurity-rapportageverplichtingen van de SEC treffen beursgenoteerde producenten. Nationale privacywetten blijven zich uitbreiden, elk met eigen vereisten. Sectorspecifieke toezichthouders in de auto-, luchtvaart- en defensieketens scherpen hun beveiligingseisen aan. Internationale toezichthouders op gegevensbescherming onderzoeken actief grensoverschrijdende datalekken.

Organisaties die proactief investeren in beveiliging en volwassen databeveiligingspraktijken tonen, zijn beter af dan organisaties die compliance als een afvinklijst zien. De onderzoeksresultaten over organisatorische oorzaken—kennisgebrek, onbekende beveiligingszwaktes, tekortschietende bescherming—beschrijven precies de omstandigheden waar toezichthouders vragen over zullen stellen bij incidenten.

Wat brengt de toekomst?

De maakindustrie blijft voorlopig een topdoelwit voor ransomware. De combinatie van operationele gevoeligheid en waardevolle data die de sector aantrekkelijk maakt voor aanvallers, verandert niet. De complexiteit van de toeleveringsketen zal toenemen. Vereisten voor databeveiliging zullen verder uitbreiden.

De bemoedigende signalen uit de data van 2025 suggereren dat investeringen in beveiliging meetbare resultaten opleveren. Lagere versleutelingspercentages, snellere hersteltijden en dalende losgeldbetalingen wijzen op vooruitgang in operationele weerbaarheid.

De aspecten van databeveiliging en compliance vragen echter extra aandacht. Hoge percentages data-exfiltratie, zichtbaarheidsgaten in de supply chain en hardnekkige organisatorische zwaktes zorgen voor aanhoudende blootstelling die operationeel herstel niet oplost.

Voor leiders in de maakindustrie biedt het onderzoek zowel een waarschuwing als een stappenplan. Ransomware-aanvallen zijn niet alleen operationele verstoringen—het zijn datalekken die juridische verplichtingen, toezicht en blijvende reputatieschade veroorzaken. Organisaties die investeren in data-gedreven beveiliging, compliance-bewuste incidentrespons en risicobeheer in de toeleveringsketen zijn beter in staat om zowel hun operationele als hun dataverplichtingen na te komen.

De kosten van die investeringen, afgezet tegen de gemiddelde $2,3 miljoen aan gecombineerde uitgaven voor losgeld en herstel—plus de niet-kwantificeerbare kosten van boetes, klantenverlies en reputatieschade—maken de businesscase duidelijk. Databeveiliging en compliance zijn geen randzaken meer voor de maakindustrie. Ze zijn essentieel voor operationele weerbaarheid en zakelijk voortbestaan.